Việc giám định hài cốt liệt sĩ là một quá trình phức tạp và khó khăn, đặc biệt là khi các mẫu xương đã bị phân hủy nặng sau thời gian dài chôn cất. Theo Tiến sĩ Trần Trung Thành, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Giám định ADN, Viện Sinh học, khoảng 30% số mẫu thu thập không cho ra kết quả sau khi giám định. Điều này cho thấy sự cần thiết phải phát triển các công nghệ và phương pháp mới để nâng cao hiệu quả giám định.

Trong nỗ lực cải thiện quy trình giám định, từ tháng 7/2019 đến nay, Trung tâm Giám định ADN đã phát triển 13 quy trình, thực hiện 800 đợt tách chiết ADN từ các mẫu xương lâu năm, tương đương khoảng 8.000 mẫu hài cốt liệt sĩ. Sử dụng công nghệ phân tích ADN ty thể, tỷ lệ tách chiết thành công đạt 22%, góp phần quan trọng trong việc trả lại danh tính cho nhiều liệt sĩ và giải mã được nhiều hệ gen của hài cốt liệt sĩ. Hiện tại, trung tâm đang lưu trữ khoảng 7.000 mẫu hài cốt liệt sĩ và có công suất giám định 4.000 mẫu/năm.

Để nâng cao năng lực giám định hài cốt trong chiến tranh, dự án ODA không hoàn lại “Nâng cao năng lực giám định hài cốt trong chiến tranh thông qua hợp tác phát triển, chuyển giao công nghệ và tiếp nhận trang thiết bị, hóa chất, vật tư tiêu hao” do Chính phủ Hoa Kỳ tài trợ đã được triển khai. Mục tiêu của dự án là phát triển một hệ thống toàn diện để đối khớp ADN từ hài cốt bị phân hủy nặng với ADN từ các gia đình đang tìm kiếm người thân.

Một bước tiến quan trọng trong công nghệ giám định là việc áp dụng công nghệ phân tích ADN mới, cho phép khớp nối các mẫu không giới hạn dòng mẹ, đồng thời chấp nhận các mẫu họ hàng xa của cả dòng bố và dòng mẹ. Kết quả cho thấy, số mẫu đối khớp thành công đạt 70/100 mẫu. Công nghệ mới này ứng dụng công nghệ giải trình tự thế hệ mới kết hợp phân tích các chỉ thị di truyền SNP trên gen nhân, cho phép xác định quan hệ huyết thống xa đến 4-5 thế hệ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phí Quyết Tiến, Phó Viện trưởng Viện Sinh học, cho biết công nghệ mới này có khả năng phân tích các mẫu ADN bị phân mảnh với độ tuổi mẫu từ 50-70 năm. Viện đã chủ động đầu tư nghiên cứu, tiếp cận và làm chủ công nghệ hiện đại trong lĩnh vực giám định ADN, không chỉ mang ý nghĩa chuyên môn, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc hiện thực hóa các chủ trương lớn của Đảng.

Có thể thấy, việc nâng cao năng lực giám định hài cốt liệt sĩ là một quá trình không ngừng nghỉ, đòi hỏi sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại và nỗ lực không ngừng của các nhà khoa học. Với những bước tiến mới trong công nghệ phân tích ADN, hy vọng rằng sẽ có thêm nhiều hài cốt liệt sĩ được xác định danh tính, góp phần xoa dịu nỗi đau của các gia đình và thân nhân.