Ngày 24 tháng 7, Báo Tiền Phong đã tổ chức một buổi tọa đàm với chủ đề ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’. Buổi tọa đàm này nhằm mục đích khẳng định vai trò và vị thế của ngành công nghệ vũ trụ, đồng thời nhận diện những thách thức và khó khăn mà ngành này đang đối mặt. Từ đó, các chuyên gia và khách mời thảo luận về các giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghệ quan trọng này.

Tại buổi tọa đàm, Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, đã phát biểu rằng trong thế kỷ XXI, công nghệ vũ trụ không còn là lĩnh vực giới hạn trong các chương trình khám phá không gian của một số ít quốc gia. Ngành công nghệ này đã trở thành một trụ cột chiến lược của nhiều nền kinh tế hiện đại, với các ứng dụng thiết thực trong đời sống hàng ngày như dự báo thời tiết, phòng chống thiên tai, viễn thông, nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị, logistics, cũng như trong lĩnh vực an ninh – quốc phòng.

Ông Sưởng cũng nhấn mạnh vai trò của công nghệ vũ trụ bằng cách dẫn báo cáo mới nhất của Space Foundation, theo đó kinh tế vũ trụ toàn cầu năm 2024 đã đạt gần 613 tỷ USD và dự kiến sẽ vượt mốc 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Kết quả này cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng và tiềm năng to lớn của ngành công nghệ vũ trụ.

Mặc dù công nghệ vũ trụ tại Việt Nam còn ở giai đoạn đầu phát triển, nhưng theo ông Sưởng, Việt Nam đã có những bước đi quan trọng. Ông tin rằng với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cùng nỗ lực của các cơ quan, doanh nghiệp và đội ngũ khoa học công nghệ, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước làm chủ công nghệ vũ trụ. Điều này sẽ giúp đất nước đóng góp thiết thực vào sự nghiệp phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng – an ninh và nâng cao vị thế trên trường quốc tế.

Trong buổi tọa đàm, các chuyên gia đã thảo luận về những cơ hội và thách thức trong phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam. Họ cũng đưa ra đề xuất về các cơ chế chính sách và mô hình hợp tác hiệu quả nhằm thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, với sự tham gia mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản và hợp tác quốc tế: Chìa khóa để Việt Nam vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ

Các chuyên gia quốc tế đã đưa ra nhận định rằng Việt Nam có tiềm năng to lớn để phát triển trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ nếu biết cách tập trung vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế và tạo môi trường tự do cho các nhà khoa học hoạt động. Điều này được nhấn mạnh trong tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ do Báo Tiền Phong tổ chức.

TS Nguyễn Lương Quang, chuyên gia đến từ Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã chia sẻ kinh nghiệm quý báu về việc chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Ông cho biết rằng việc phát triển bộ cảm biến theo dõi lò phản ứng hạt nhân đã mở ra cơ hội để các nhà khoa học linh hoạt chuyển hướng sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời. Từ nền tảng siêu dẫn ban đầu, Saclay đã tiến tới công nghệ lượng tử và thương mại hóa sản phẩm thông qua hợp tác với các startup và tập đoàn.

TS Quang nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Ở các nước phát triển như Pháp hay Canada, nhóm nghiên cứu nhận tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở để các công ty có thể tham gia cùng phát triển. Điều này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của công nghệ mà còn tạo ra môi trường hợp tác quốc tế rộng rãi.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), lại chỉ ra rằng rào cản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là vấn đề quản lý và cơ chế. Nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, thì rất khó phát triển khoa học thực chất. Ông Hiền cũng nhấn mạnh rằng sở trường lớn nhất của Việt Nam chính là con người, và để thu hút nhân tài, Việt Nam cần một môi trường thông thoáng, nơi mà các trí thức Việt Nam ở nước ngoài có thể về nước và cống hiến.

Ông Hiền cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có. Do đó, Việt Nam cần tập trung vào việc tạo môi trường tự do cho nhà khoa học, hỗ trợ vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam, và đây là lúc Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm để vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ.

Không chỉ vậy, các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng hợp tác quốc tế là chìa khóa quan trọng giúp Việt Nam phát triển công nghệ vũ trụ. Việc Việt Nam tham gia vào các dự án nghiên cứu quốc tế, hợp tác với các cơ quan vũ trụ lớn trên thế giới như NASA, sẽ giúp Việt Nam tiếp cận được với công nghệ tiên tiến, kinh nghiệm quản lý và phát triển của các nước.

Tóm lại, Việt Nam có nhiều cơ hội để phát triển trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ nếu biết cách tập trung vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế và tạo môi trường tự do cho các nhà khoa học hoạt động. Với sự đầu tư đúng trọng tâm và cơ chế phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trở thành một trong những quốc gia có nền công nghệ vũ trụ phát triển trong tương lai.

Công nghệ vũ trụ đã trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Từ viễn thông, định vị dẫn đường đến viễn thám phục vụ quản lý tài nguyên, giám sát rừng, đo đạc bản đồ và trồng trọt, công nghệ vũ trụ đã trở thành một công cụ quan trọng giúp chúng ta quản lý và phát triển đất nước.

Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khẳng định rằng công nghệ vũ trụ đã hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực tại Việt Nam. “Công nghệ vũ trụ như không khí, chúng ta sử dụng hằng ngày nhưng không nhận ra”, ông Ngọc nói. Không chỉ các bộ, ngành, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng cũng đã ứng dụng công nghệ này vào thực tiễn. Khối tư nhân cũng bắt đầu tham gia mạnh mẽ, tạo nên làn sóng chuyển động tích cực từ nhà nước sang thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn những trở ngại cần phải vượt qua. Hạ tầng công nghệ còn yếu, đầu tư chưa bài bản, thiếu sự phối hợp giữa các bộ ngành và chưa có chiến lược phát triển dài hơi. Ngoài ra, việc vận hành hệ thống dữ liệu vệ tinh đòi hỏi kiến thức đa ngành nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao lại đang thiếu nghiêm trọng.

Cục Viễn thám Quốc gia kiến nghị Chính phủ cần có chính sách thu hút, giữ chân nhân tài, đầu tư hạ tầng công nghệ một cách căn cơ để ngành vũ trụ Việt Nam không bỏ lỡ cơ hội. PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, cho rằng muốn phá vỡ rào cản và thúc đẩy sự phát triển, Việt Nam cần một chiến lược phát triển vũ trụ dài hạn, không chỉ dừng ở mốc 10 năm mà phải nhìn tới 2040-2050.

Vũ trụ không chỉ là lĩnh vực khoa học – công nghệ chiến lược mà đang trở thành một ngành kinh tế đầy tiềm năng. Kinh tế vũ trụ toàn cầu được dự báo sẽ đạt quy mô 1.400 tỉ USD vào năm 2030, với sự đầu tư mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới. Việt Nam cần xác lập vị trí trong bức tranh này, không chỉ bằng ứng dụng vệ tinh, viễn thông mà còn thông qua các dịch vụ, sản phẩm công nghiệp phụ trợ và giáo dục khoa học.

Để đột phá, cần đưa công nghệ địa không gian vào chương trình chuyển đổi số quốc gia như một “lớp nền” của hệ thống số. Đồng thời, cần có cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi sai lệch thông tin do công nghệ cũ để khuyến khích áp dụng dữ liệu mới. Bên cạnh đó, các chương trình phổ cập kiến thức vũ trụ cho học sinh, sinh viên và cán bộ công quyền cũng cần được triển khai rộng khắp.

Nhìn chung, công nghệ vũ trụ đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong sự phát triển của Việt Nam. Với sự tham gia của khối tư nhân và sự hỗ trợ của Chính phủ, ngành vũ trụ Việt Nam có tiềm năng phát triển mạnh mẽ trong tương lai. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần có chiến lược phát triển dài hạn, đầu tư hạ tầng công nghệ và thu hút nhân tài.

Câu chuyện khởi nghiệp đầy thách thức

ICEYE, công ty khởi nghiệp công nghệ vũ trụ đến từ Phần Lan, được thành lập vào năm 2012 bởi hai sinh viên Đại học Aalto là Pekka Laurila và Rafal Modrzewski. Khởi đầu từ một ý tưởng chế tạo vệ tinh radar nhỏ nhất thế giới, họ đã phải đối mặt với không ít hoài nghi và khó khăn trong việc huy động vốn.

ICEYE – Một bước ngoặt trong công nghệ vệ tinh

Mục tiêu của ICEYE là chế tạo một vệ tinh SAR có khối lượng nhẹ, chi phí thấp nhưng vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh tương đương các hệ thống truyền thống nặng hàng tấn. Điều này đòi hỏi công nghệ tiên tiến và sự quyết tâm cao.

Sau nhiều năm phát triển, ICEYE đã chứng minh được sức mạnh của công nghệ nhỏ. Vào tháng 1 năm 2018, họ đã phóng thành công ICEYE-X1, vệ tinh SAR thương mại nhỏ đầu tiên trên thế giới dưới 100 kg.

Vượt qua thách thức pháp lý

Với công nghệ lưỡng dụng, ICEYE phải tuân thủ nhiều quy định nghiêm ngặt của EU về xuất khẩu công nghệ lưỡng dụng. Họ cũng phải xin giấy phép sử dụng tần số từ ITU và tuân thủ các quy định quốc tế về sử dụng không gian vũ trụ.

ICEYE – “Đôi mắt” giúp thế giới nhìn thấy điều không thể

Hệ thống vệ tinh của ICEYE đã trở thành một trong những công cụ quan trọng giúp quan sát Trái Đất và cung cấp dữ liệu quý giá cho các chính phủ và tổ chức nhân đạo. Họ đã hỗ trợ trong nhiều trường hợp khẩn cấp như khủng hoảng người tị nạn Syria, phun trào núi lửa ở Iceland và thiên tai ở Philippines.

Đầu năm 2025, ICEYE đã có 48 vệ tinh ở nhiều nơi trên thế giới với đội ngũ hơn 700 nhân viên. Công ty đã huy động được tổng cộng 304 triệu USD và trở thành một trong những startup công nghệ phát triển nhanh nhất thế giới.