Ngày 2 và 5 tháng 8 năm 1964 đã đi vào lịch sử Hải quân Nhân dân Việt Nam như một trong những chiến thắng quan trọng nhất trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Trận đánh không chỉ thể hiện tinh thần chiến đấu quả cảm, sự hy sinh và lòng yêu nước của các chiến sĩ hải quân mà còn là biểu tượng của khí phách một dân tộc quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của mình.
Trong bối cảnh chiến lược ‘Chiến tranh đặc biệt’ của Mỹ ở miền Nam đang bị đẩy lùi, Mỹ đã chuyển hướng và chuẩn bị mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Vào tháng 7 năm 1964, Mỹ đã tăng cường các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng cách sử dụng tàu chiến và máy bay để tiến hành trinh sát và do thám, nhằm mục đích thăm dò phản ứng của quân và dân miền Bắc.
Nhận thức được tình hình, từ cuối năm 1963, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng: phải nâng cao cảnh giác và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể xảy ra. Bộ Chính trị cũng ra chỉ thị về việc tăng cường sẵn sàng chiến đấu và đánh trả quyết liệt các hành động khiêu khích của địch. Ngày 6 tháng 7 năm 1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao. Sở chỉ huy tiền phương được thành lập tại sông Gianh và các tàu chiến được điều động đến các khu vực chiến lược để sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ bảo vệ vùng biển.
Vào đêm 31 tháng 7 năm 1964, Mỹ đã cho tàu khu trục Ma-đốc xâm phạm vùng biển Quảng Bình, một hành động khiêu khích trắng trợn nhằm mục đích thăm dò và chọc tức quân và dân miền Bắc. Bộ Tư lệnh Hải quân đã quyết định sử dụng 3 tàu phóng lôi để phục kích và đánh trả tàu địch. Mặc dù phải đối mặt với sự pháo kích và sự đe dọa của máy bay địch, các tàu phóng lôi của ta đã quả cảm lao vào đội hình tàu địch và tấn công bằng ngư lôi.
Trận đánh ngày 2 tháng 8 năm 1964 đã thành công trong việc đánh đuổi tàu Ma-đốc ra khỏi lãnh hải Việt Nam, ghi dấu chiến thắng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sau đó, Mỹ đã dựng lên cái gọi là ‘Sự kiện Vịnh Bắc Bộ’ và phát động chiến dịch ‘Mũi tên xuyên’ để leo thang đánh phá miền Bắc, một hành động nhằm mục đích mở rộng chiến tranh và gây áp lực lên quân và dân miền Bắc.
Ngày 5 tháng 8 năm 1964, Mỹ đã huy động hàng chục máy bay tập kích ồ ạt vào các căn cứ và kho tàng của Hải quân ta, với mục đích phá hủy khả năng chiến đấu của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, Hải quân Nhân dân Việt Nam đã hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ, bắn rơi 8 máy bay và bắt sống tên giặc lái Mỹ. Chiến thắng ngày 5 tháng 8 không chỉ là đòn trả đũa đích đáng mà còn chứng minh sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của quân và dân miền Bắc trong việc bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.
Với chiến công hiển hách, Bộ đội Hải quân và Phòng không đã được Đảng, Chính phủ và Quân ủy Trung ương tuyên dương công trạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi lời khen ngợi và ghi nhận chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam đã trở thành một dấu mốc lịch sử quan trọng, thể hiện ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo và tinh thần quả cảm của quân và dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.