Để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang tích cực triển khai các biện pháp siết chặt quy định đối với phương tiện chạy bằng xăng dầu. Một trong những chiến lược được nhiều thành phố áp dụng là thiết lập vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này nhằm mục đích giảm thiểu ô nhiễm không khí bằng cách giới hạn hoặc cấm hoàn toàn việc di chuyển của các phương tiện gây ô nhiễm cao.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), các chính sách về vùng không phát thải không đòi hỏi nhiều ngân sách nhưng có thể mang lại hiệu quả trong việc giảm thiểu khí thải, đồng thời mang lại lợi ích về môi trường và kinh tế. Nếu được thiết kế một cách hợp lý, các vùng không phát thải có thể giúp giảm số lượng phương tiện lưu thông, giảm thiểu tình trạng tắc nghẽn giao thông và khuyến khích sự phát triển của thị trường xe điện.
Các vùng không phát thải được đánh giá cao vì tiềm năng giảm thiểu ô nhiễm không khí và cải thiện chất lượng môi trường sống. Tuy nhiên, việc triển khai các vùng không phát thải cũng gặp phải một số thách thức và e ngại về tác động kinh tế – xã hội. Ví dụ, chi phí mua xe điện cao hoặc khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vận chuyển có thể ảnh hưởng tiêu cực đến người dân có thu nhập thấp hoặc các nhóm dễ bị tổn thương.
Một số thành phố trên thế giới đã bắt đầu triển khai mô hình vùng không phát thải. Theo báo cáo của WRI, tính đến năm 2024, khoảng 10 thành phố trên toàn cầu đã chính thức triển khai hoặc công bố kế hoạch thí điểm vùng không phát thải. Các thành phố tiên phong này bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc như Thâm Quyến, Phật Sơn, Đông Quan và Hàng Châu.
Các thành phố này đã áp dụng nhiều cách làm hiệu quả, có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác. Việc nâng cấp từ vùng phát thải thấp lên vùng không phát thải là một cách tiếp cận khả thi. Các thành phố như Amsterdam và Paris đã và đang triển khai các kế hoạch để chuyển đổi dần các tiêu chí của vùng phát thải thấp thành vùng không phát thải.
Một số thành phố bắt đầu bằng cách giới hạn hoặc cấm xe tải trong khu vực trung tâm. Tại Amsterdam, thành phố này dự kiến thiết lập vùng không phát thải cho mọi loại phương tiện trong khu vực nội đô vào năm 2030. Tương tự, thành phố Đông Quan và Hàng Châu (Trung Quốc) cũng đang áp dụng các biện pháp hạn chế đối với xe tải chạy diesel trong vùng không phát thải.
Để tránh gây ra những phản ứng tiêu cực từ cộng đồng, nhiều thành phố đã chọn cách bắt đầu với quy mô nhỏ. Thâm Quyến, Trung Quốc, đã thiết lập 10 khu vực không phát thải với tổng diện tích 22 km2, chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao và tình trạng tắc nghẽn giao thông.
Các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế vùng không phát thải không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và các biện pháp trợ cấp cho việc mua xe điện là một phần quan trọng của quá trình chuyển đổi. Rotterdam, Hà Lan, đã mở rộng phạm vi các khoản trợ cấp mua xe tải điện và tư vấn chi phí cho các doanh nghiệp.
Đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí và giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho con người. Việc triển khai vùng không phát thải có thể là một thách thức, nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi. Điều quan trọng là chính sách cần được thiết kế và triển khai một cách hợp lý để mang lại hiệu quả cao nhất.